Dân gian có câu “Nam bất thiểu trần bì/ Nữ bất ly hương phụ” để nói tác dụng quý của hương phụ trong trị các bệnh của nữ giới. Hương phụ còn gọi củ gấu, là thân rễ phình ra thành củ của cây củ gấu (Cyperus rotundus L.), thuộc họ cói (Cyperaceae).

Theo Đông y, hương phụ vị cay, hơi đắng, ngọt; tính bình; vào can, tam tiêu. Hương phụ chế với rượu, giấm, muối, nước tiểu trẻ em gọi là tứ chế; nếu thêm nước gừng, nước cam thảo gọi là thất chế. Chế biến với phụ liệu nâng cao tác dụng của hương phụ với tam tiêu (phế, thượng tiêu - rượu, gừng; can, tỳ, trung tiêu - giấm, cam thảo; thận, hạ tiêu - muối, nước tiểu trẻ em...).

Hương phụ có tác dụng sơ can lý khí, điều kinh, chỉ thống. Trị  đau tức vùng ngực bụng và liên sườn, đầy hơi trướng hơi, không tiêu, ợ hơi, kinh nguyệt không đều, thống kinh. Ngày dùng 6-20g bằng cách nấu hầm, ngâm, sắc.

Sau đây là một số bài thuốc trị bệnh có dùng hương phụ:

Khai uất, điều kinh

Bài 1 - Hoàn hương phụ chế: hương phụ chia làm 4 phần, ngâm riêng mỗi phần với muối, dấm, rượu, nước tiểu trẻ em. Sao khô, nghiền thành bột mịn hoặc làm hoàn. Mỗi lần uống 6g, uống với nước cháo hoặc nước hồ nếp. Trị kinh nguyệt không đều do tinh thần uất ức, đau bụng dưới khi có kinh, vú trướng đau; rong kinh, trĩ chảy máu rỉ rả.

Bài 2: hương phụ tứ chế 20g, lá ngải 20g, trần bì 20g, nguyệt quý hoa 2 đóa. Sắc uống. Trị đau bụng kinh.

Bài 3: hương phụ tứ chế 30g, ích mẫu thảo 12g. Sắc uống. Trị đau bụng kinh.

Hành khí, giảm đau

Bài 1 - Thang tiểu ô trầm: hương phụ 8g, ô dược 12g, cam thảo 4g. Sắc uống. Trị ngực bụng trướng đau, bệnh về chức năng thần kinh dạ dày.

Bài 2 - Hoàn lương phụ: hương phụ 12g, cao lương khương 12g. Sắc uống. Trị dạ dày hàn khí.

Bài 3: hương phụ 12g, diên hồ sách 8g. Sắc uống. Trị ngực sườn trướng đau.

Kiện vị, tiêu thực

Dùng bài  Thang hương sa dưỡng vị gồm: hương phụ 8g, sa nhân 4g, mộc hương 6g, hậu phác 12g, hoắc hương 8g, bạch truật 12g, trần bì 12g, phục linh 12g, bán hạ 12g, cam thảo 4g, gừng sống 12g, đại táo 5 quả. Sắc uống. Trị tỳ vị hư nhược, tiêu hóa không tốt gây các chứng nôn, tiêu chảy, trướng đau.

Món ăn thuốc có hương phụ

Canh bí đao hương phụ: bí đao 500g, hương phụ 12g. Bí đao gọt vỏ thái lát, cùng hương phụ đem nấu canh thêm gia vị thích hợp. Ăn ngày 1 lần, liên tục 5 - 10 ngày. Trị nhiễm độc thai nghén, phù nề.

Thịt bò hầm ngải cứu hương phụ: thịt bò 250g; ngải cứu 12g, diên hồ sách 12g, hương phụ 10g. Dược liệu cho trong túi vải xô; gừng tươi gọt vỏ ngoài, đập giập; thịt bò làm sạch thái lát. Cho tất cả vào nồi, thêm nước, đun nhỏ lửa cho chín nhừ, lấy bỏ túi bã thuốc, thêm gia vị thích hợp. Ăn trong ngày, ăn liên tục trong 5 - 7 ngày. Trị rối loạn kinh nguyệt, kinh kéo dài 7, 8 ngày hoặc 10 ngày sau kỳ, lượng ít, đau quặn vùng tiểu khung.

Rượu hương phụ: hương phụ tứ chế 30g, rượu trắng 500ml. Ngâm sau 7 ngày, mỗi ngày uống 3 lần, mỗi lần 30ml. Trị đau tức liên sườn, vùng chậu hông (can uất lặc thống, thiểu phúc thống).

Kiêng kỵ: Người âm hư huyết nhiệt dùng thận trọng.

BS. Tiểu Lan
Theo: suckhoedoisong.vn